DİYARBAKIR- İHD Diyarbakır Şubesi tarafından, çatışmalı ortama dair son 2 yılda meydana gelen insan hakları ihlallerine ilişkin hazırlanan rapora göre; silahlı çatışmalar, bombalı saldırılar ve yargısız infazlar sonucu son iki yılda, güvenlik güçleri, örgüt militanları ve siviller olmak üzere toplam 2 bin 722 insan hayatını kaybetti. 

İnsan Hakları Derneği (İHD) Diyarbakır Şubesi tarafından hazırlanan, 24 Temmuz 2015 ile 24 Temmuz 2017 tarihleri arasında çatışmalı ortamlarda meydana gelen hak ihlallerini raporu, şube binasında düzenlenen basın toplantısı ile kamuoyuna açıklandı. Toplantıya İHD Genel Başkan Yardımcısı ve Diyarbakır Şube Raci Bilici, İHD Bölge Temsilcisi Abdusselam İnceören ile Diyarbakır Şube Yöneticileri Emin Ermin, Avukat Abdullah Zeytun ve Avukat Hasan Yalçın katıldı. Toplantıda konuşan ve raporun bilançosunu açıklayan Bilici, korkunç bir tablo ile karşı karşıya kaldıklarını belirterek, “Bir beldenin nüfusu kadar insanların yaşamını yitirdiğini görüyoruz. İlçenin nüfusu kadar insanların gözaltına alınarak, tutuklandığını görüyoruz. Yaşanan çatışmalarda ciddi bir maddi kayıpta söz konusu. Kürt meselesi sonucunda meydana gelen savaş ve çatışmanın ortaya çıkardığı ciddi bir fatura söz konusudur” dedi.

‘Kürt Sorunu Çözülmedikçe, ülke darbelerden kurtulamaz'

Kürt sorunun demokratik yol yöntemlerle çözüme kavuşturulmadığı sürece Türkiye’nin hak ihlallerinden kurtulamayacağını vurgulayan Bilici, darbeleri üretenin Kürt meselesi olduğu söyledi. Kürt meselesi çözülmüş olması halinde darbe girişimlerinin gerçekleşeyeceğinin altına çizen Bilici "Kürt meselesi çözülmediği için Türkiye evrensel hukuktan uzaklaşıyor. Devlet içerisinde illegal yapılar, hukuk dışına çıkarak, illegal şekilde sorunu çözmeye çalışıyor. Binlerce insanın yakılıp yıkıldığı, binlerce insanın kaybettirildiği, bununla birlikte temel hak ve özgürlüklerin askıya alındığı sonuçlar, darbe mekanizmasını sürekli canlı tutmuştur. Birileri bundan faydalanarak ülkenin yönetimine el koymaya çalışmıştır.” diye konuştu.

Bilançoya dair verilerin payylaşıldığı sırada Bilici, bu sabah kapatılan Rojeva Medya, DİHABER, Gazete Şujin’in kapatılmasına sert tepki göstererek ve Rojeva Medya gazetesini eline alarak, Türkiye’de tek Kürtçe yayın yapan gazetenin her zaman hedef alındığına dikkat çekti.

Bilici tarafından paylaşılan ve bilançoda yer alan veriler şöyle: 

Silahlı Çatışmalar

*Türkiye genelinde; yaşanan çatışmalarda 477 asker, 251 polis ve 43 köy korucusu yaşamını yitirirken, 978 asker, 773 polis ve 79 köy korucusu yaralandı.

*Türkiye genelinde yaşanan çatışmalarda bin 55 HPG’li, 243 YPS/YPS-JİN üyesi ve 9 TAK üyesi yaşamını yitirirken, 23 HPG’li yaralandı.

*Çatışmaların ortasında kalan 53 sivil yurttaş yaşamını yitirirken, 80 sivil yurttaş ise yaralandı.

*Bölgede yaşanan çatışmalarda ise 425 asker, 202 polis ve 43 korucu yaşamını yitirirken, 956 asker, 634 polis ve 78 korucu yaralandı.

*Bölgede bin 48 HPG’li ve 243 YPS/YPS-JİN üyesi yaşamını yitirirken, 23 HPG’li yaralandı.

*Bölgede yaşanan çatışmalar ortasında kalan 53 sivil yurttaş da yaşamını yitirdi ve 80 sivil yurttaş ise yaralandı.

Yargısız infaz

* Bölgede, asker, polis ve köy korucusu tarafından gerçekleştirilen yargısızlar infazlar sonucu, 448 kişi yaşamını yitirdi, 379 kişi yaralandı.

*Silahlı örgüt militanları tarafından askeri birimlere ve sivil yerleşim alanlarında gerçekleşen bombalı saldırılarda, Türkiye genelinde 129 sivil yurttaş yaşamını yitirdi, 588 sivil yurttaş ise yaralandı.

* Bölgede; 62 sivil yurttaş yaşamını yitirdi, 514 sivil yurttaş ise yaralandı.

* Bölgede; 14 kişi silahlı örgüt militanları tarafından alıkonulduktan sonra veya saldırı sonucu öldürüldü.

Askeri Operasyonlar ve ihlaller

*Bölgede: Yaşanan silahlı çatışmalarda 19 silahlı örgüt militanı yaşamını yitirdi. Örgüt militanlarının güvenlik güçleri tarafından çıplak olarak teşhir edildiği veya cenazelerine işkence edildiği tespit edildi. Yaşamını yitiren 36 militanın cenazesi ailelerine verilmedi. Kimi cenazelerin çatışma bölgelerinde, kimi cenazelerinde Adli Tıp Kurumlarında bekletildiği öğrenildi. Kimi cenazelerin ise ailelerine haber verilmeden veya cenazenin teşhis edilmesi beklenmeden, kimsesizler mezarlığına defnedildiği öğrenildi. Özellikle DNA karşılaştırmalarının aylarca sürdüğü ve bu durumun cenaze sahiplerinde manevi yıpranmaya neden olduğu görülmektedir. Gerek askeri operasyon sırasında ve gerekse de güvenlik güçleri tarafından, çatışmalarda yaşamının yitiren militanlara ait mezarların bulunduğu mezarlıklar, 15 kez tahrip edildi.

Özel güvenlik bölgeleri ve sokağa çıkma yasağı ilanları

* Bölgede bulunan kentlere bağlı ilçelerin kırsal alanlarında ‘güvenlik veya askeri operasyon yapılacağı gerekçesiyle’ 123 kez özel güvenlik bölgesi kararları alınmış ve ilan edilmiştir. Toplamda 4 bin 842 gün süren/devam eden bir veya aynı anda birçok bölgeyi kapsayan özel güvenlik bölgesi ilanlarının, en az 10 günlük ve en çok 365 günlük sürelerle uygulanmasına karar verildiği tespit edilmiştir.

* Özel güvenlik bölgesi ilan edilen alanlara, sivil yurttaşların giriş-çıkışları yasaklanmıştır. Bölgenin geçim kaynağının çiftçilik ve hayvancılık olması sebebiyle, yasaklar ekonomik mağduriyetlere ve seyahat özgürlüğünün ihlaline yol açmıştır.

* Bölgenin 11 ilinde ve 45 ilçesinde 250 kez gün boyu ve süresiz sokağa çıkma yasakları ilan edildi. Diyarbakır’ın Sur ilçesinde 6 mahallede, 28 Kasım 2015 tarihinde ilan edilen sokağa çıkma yasağı, günümüze dek 634 gündür halen devam etmektedir. Yasağa 10 Aralık 2015 tarihinde 1 gün süreyle ara verildi ve 22 Mayıs 2016 tarihinde, 6 mahallenin 4’ünde ki bazı sokak ve caddelerde yasak kaldırıldı. Bölgede meydana gelen 448 yargısız infaz vakasının önemli bir bölümünün sokağa çıkma yasakları sürecinde gerçekleştiği tespit edilmiştir. Tespit edilen verilere göre, 75’i çocuk olmak üzere en az 321 sivil yurttaş yaşamını yitirdi.

* Yasak ilan edilen bölgelerde başlatılan askeri operasyonlar sırasında, 12 bölgede orman ve arazi yangınları çıktı. Yangın bölgelerinin kırsal yerleşim alanlarına yakın olmaları nedeniyle, maddi tahribatlar meydana geldi. Ayrıca yangınların olduğu bölgelerin özel güvenlik bölgesi olması ve yurttaşların giriş-çıkışlarına yasaklanmış olması, yangına müdahale etme olanaklarını zayıflatmıştır.

* Yine operasyonların gerçekleştiği sırada, operasyon alanı içerisinde bulunan yerleşim yerlerine güvenlik güçleri tarafından baskınlar düzenlenmiş, yurttaşlar işkence ve kötü muameleye maruz kalmıştır. Çatışma bölgesi olması gerekçe gösterilerek, yurttaşlar evlerini terk etmeye zorlanmıştır. Yasak ilan edilen bölgelerde başlatılan askeri operasyonlar sırasında, Diyarbakır ili Lice ilçesinde bulunan 43 haneli Zara köyü boşaltıldığı iddia edildi.

Mayın ve sahipsiz bombaların patlaması sonucu ölüm ve yaralanmalar

Bölge kentlerinde, mayın ve sahipsiz bırakılan patlayıcıların infilak etmesi sonucu 15 çocuk yaşamını yitirdi, 61 çocuk ise kalıcı fiziksel rahatsızlıklar oluşturacak şekilde yaralandı. 5 yetişkin yurttaş yaşamını yitirdi, yine 3’ü kadın olmak üzere 17 yetişkin yurttaş yaralandı. Sınır hatlarında açılan ateş sonucu 56 sivil yurttaş yaşamının yitirmiş, 67 sivil yurttaş ise yaralanmıştır.

İşkence yasağı

* Tespit edilebilen verilere göre; toplamda 1279 kişi işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.

* Gözaltında birimlerinde 341 kişi işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.

* Gözaltı birimleri dışında, ev baskınlarında, sokakta 281 kişi işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.

* Köy Korucuları Tarafından 11 kişi işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.

* Cezaevlerinde 442 tutuklu-hükümlü mahpus işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.

* 14 kişi kaçırılma ve ajanlık tehditlerine maruz kaldı.

* 43 kişi can güvenliği ile tehdit edildi.

* Toplumsal gösterilerde güvenlik güçlerinin müdahalesi sonucu 147 kişi yaralandı.

Gözaltı ve tutuklamalar

* Tespit edilen verilere göre, 321 çocuk ve 13 bin 337 yetişken olmak üzere toplam 13 bin 698 kişi gözaltına alındı. 84 çocuk ve 3172 yetişken olmak üzere, toplam 3256 kişi tutuklandı. 8055 ev veya işyeri, çoğunlukla gece yarısı veya sabaha karşı güvenlik güçleri tarafından basıldı.

* 97 kişi silahlı örgüt militanları tarafından alıkonulmuştur. Alıkonulanların çoğunlukla asker, polis ve devlet memuru oldukları tespit edilmiştir. Derneğimizin de içerisinde yer aldığı ve farklı tarihlerde oluşturulan heyetler aracılığıyla, alıkonulan 30 kişi, 20 Gümrük Muhafaza memuru, 7 asker, 1 Polis, 1 Kaymakam ve 1 siyasetçi olmak üzere silahlı örgüt militanlarından alınarak, güvenlik güçlerine teslim edilmiştir.

İfade özgürlüğü

* Türkiye genelinde; 5 haber ajansı, 16 televizyon, 24 radyo, 62 gazete, 19 dergi ve 29 yayınevinin faaliyetlerine son verildi. Ulusal ve yerel yayın yapan muhalif haber siteleri, 144 kez erişime engellendi.

* Bölge kentlerinde 4 televizyon, 2 Haber Ajansı, 18 Gazete, 1 Radyo kapatıldı. 1 televizyon ve 7 gazete daha sonra tekrar açıldı. 18 yayın organı güvenlik güçleri tarafından basıldı. 8 kültürel etkinlik yasaklandı. 190 adet basılı yayın ve materyal toplatıldı veya yasaklandı.

Bölgede, 55 farklı soruşturma dosyası açılmış, toplamda 747 kişi hakkında soruşturma başlatılmıştır. 58 farklı dava dosyası açılmış, toplamda 136 kişi yargılanmıştır. 101 farklı dava dosyası karara bağlanmış, 423 kişi hakkında çeşitli hapis cezaları verilmiştir.

Örgütlenme özgürlüğüne yönelik ihlaller

Bölgede 49 Siyasi Parti, 15 Dernek, 11 Eğitim ve Kültür Kurumu, 53 belediye hizmet binası ve eklentileri olmak üzere toplam, 128 kurum ve kuruluş güvenlik güçleri tarafından baskına veya ırkçı gruplar tarafından saldırıya maruz kaldı.

468 dernek, 139 Okul, 26 Öğrenci yurdu, 2 Üniversite, 27 Vakıf, 11 Eğitim ve Kültür Kurumu kapatıldı.

İhraçlar, ekonomik kayıplar ve kayyımlar

Türkiye genelinde ekonomik ve sosyal haklara yönelik ihlallerde 90 bin 393 kişi kamu kuruluşlarından ve TSK’dan ihraç edildi. Bu kapsamda bölgede, 1349 kişi işten çıkarıldı.13156 kamu emekçisi hakkında adli ve idari soruşturma açıldı.10 bin 483 kamu personeli görevinden (açığa) alındı. 15 bin 824 kamu personeli ihraç edildi. (225 kamu personeli görevine yeniden iade edildi) Türkiye genelinde 93 belediyeye kayyım atandı. 3 Büyükşehir Belediyesi, 6 Kent Belediyesi, 73 İlçe Belediyesi, 11 Belde Belediyesi. Bunlardan DBP’li 3’ü Büyükşehir Belediyesi, 6 Kent Belediyesi, 69 İlçe Belediyesi, 11 Belde Belediyesi, AKP’li 4 İlçe Belediyesi, MHP’li 1 İlçe Belediyesi. Bölgede ise toplam 89 Belediyeye kayyım atandı.

Zırhlı araç çarpması sonucu meydana gelen ölümler

Zırhlı araçların çarpması sonucu meydana gelen ölümlerde bölgede, 4’ü çocuk 14 yurttaş yaşamını yitirdi. 29 yurttaş kalıcı fiziksel tahribatlar oluşturacak şekilde yaralandı.